Bankarsko poslovanje 3. godina, sreda 23.10.2013.
BANKARSKI SISTEM SRBIJE
Nastanak i razvoj bankarstva
u Srbiji vezan je za stvaranje Srpske državnosti i je zavisio od društvenih promena
tokom XIX veka do danas. Tokom XIX veka osniva se veći broj bankarskih i finansijskih ustanova a pre
svega Privilegovane banke Kraljevine Srbije, 1884 godine, kao emisione banke.
Razvoj domaćeg bankarstva mogao
bi se periodizovati na sledeći način:
1. period od osnivanja prve
emisione banke do 1945. godine;
2. period komunističke
vladavine i izgradnje specifične plansko - tržišne privrede
3. period tranzicije.
Ovi periodi razlikuju se kako
po geografskoj veličini, odnosno članovima državne zajednice, tako i po
uredjenju ekonomski i posebno svojinskih odnosa.
1. period:
Prvi novčani zavod u Srbiji bila je
Uprava fondova (preteča Državne
hipotekarne banke), osnovana
1862. godine, koja je poprimila karakter banke 1898.
godine. Institucija koja se
smatra pretečom Narodne banke nastala je objedinjenjem novca
svih tadašnjih fondova, a pored toga ulagan je državni i privatni kapital.
«Prva srpska banka» osnovana je
1869. godine sa privatnim kapitalom i učešćem Francusko – ugarske banke iz
Pešte, ali je nekoliko godina nakon toga likvidirana.
Istovremeno se u Srbiji osniva još
pet kreditnih zavoda sa čisto domaćim kapitalom, a nakon toga počinju da se osnivaju
okružne štedionice. Do 1908. godine
funkcionisalo je 154 novčana zavoda – 52 banke, 49 štedionica i 5 kreditnih
zavoda, a neposredno pred balkanske ratove 187
novčanih zavoda.
Izmedju dva svetska rata domaće bankarstvo karakteriše heterogenost sa
velikim brojem sitnih,
akcionarskih banaka univerzalnog tipa, s jedne strane, i krupnih
banaka koje su bile osnovane
stranim kapitalom, s druge strane. Godine 1938. postojale su
u Jugoslaviji 2 državne
banke (Državna hipotekarna banka i Poštanska štedionica), 3
poludržavne (Narodna banka,
Privilegovana agrarna banka i Zanatska banka), 61
samoupravna štedionica,
preko 600 privatnih banaka i 766 gradskih kreditih zadruga.
Narodna banka u vidu zavoda za emitovanje novca - Privilegovane banke
Kraljevine Srbije - je osnovana 1884. godine, sa isključivo domaćim
kapitalom u vidu
privilegovane privatne instutucije akcionarskog tipa. Banka je organizovana
po ugledu na
Belgijsku narodnu banku, koja je u to vreme važila kao obrazac savremenog
organizovanja
i funkcionisanja centralne bankarske institucije. Narodna banka Kraljevine
Srbije transformisana je
1920. godine u Narodnu banku SHS, a 1931. godine dobila je naziv Narodne
banke
Kraljevine Jugoslavije.
2. period: Nakon 1945. godine
osnovna karakteritsika bankarskog sistema je
nacionalizacija svih
bankarskih institucija. Pored državnih u početnom periodu postojale su 27
republičke banke, mesne i
lokalne
banke, zadružna i privatna bankarska preduzeća, koja su
ubrzo konfiskovana ili likvidirana. Nakon
toga sa periodom administrativnog upravljanja
došlo je do koncentracije bankarstva, koje je kulminiralo postojanjem
sistema jedinstvene
banke (1952-54.). Nakon toga došlo je do postupne decentralizacije, tako da
su bankarsku
strukturu sačinjavale osim Narodne banke, specijalizovane banke, lokalne
banke, kao što
su komunalne, zadružne
štedionice, gradske i mesne štedionice. Sa tzv. privrednom
reformom (od 1965. godine)
stvorene su poslovne banke koje su kao i domaća preduzeća
relativno samostalno
funkcionisale. U organizaciji Narodne banke nakon 1972. godine
došlo je organzacione promene pa je umesto jedinstvene centralne banke
nastao sistem centralne banke koju su činili Narodna banka Jugoslavije i centralne
banke republika i pokrajina.
3. period: Period tranzicije se
vezuje za političke promene nastale krajem 2000. godine i trasformaciju
privrede iz plansko – tržišne u tržišnu, koja je, izmedju ostalog, obuhvatila i
tranziciju finansijskog i uže posmatrano bankarskog sistema.
Strukturu bankarskog sistema u Srbiji čine:
- Narodna banka Srbije (NBS) kao centralna monetarna ustanova, koja je nakon
2003. godine preuzela u potpunosti ulogu i funkcije Narodne banke
Jugoslavije;
- Banke opšteg tipa ili
univerzalne poslovne banke, specijalizovane i mešovite
banke,
- Banke i posebni oblici sa
posebnim delokrugom rada, ovlašenjima i
odgovornostima kao što su
JUBMES i bankarski konzorcijumi;
- Ostale finansijske organizacije.
Izvor: prof.dr M. Hadžić, „Bankarstvo“, Univerzitet
Singidunum Beograd, Beograd, 2007 godine, str. 24.
Коментари
Постави коментар